-ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ
ਸੰਤ ਰਾਮ ਉਦਾਸੀ ਕਿਰਤੀ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਰੋਹ ਭਰੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੀ, ਜਦ ਉਹ ਬਿਨਾਂ ਸਾਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਕਮਾਈ ਹੋਈ ਆਵਾਜ਼ ਨਾਲ ਗਾਉਂਦੇ ਤਾਂ ਸਰੋਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਜੋਸ਼, ਸਨਸਨੀ ਤੇ ਜਮਾਤੀ ਨਫਰਤ ਦੀਆਂ ਤੇਜ ਤਰੰਗਾਂ ਛੇੜ ਦਿੰਦਾ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਜਨਮ 20 ਅਪ੍ਰੈਲ 1939 ਨੂੰ ਰਾਏਸਰ, ਬਰਨਾਲਾ ਵਿਖੇ ਇਕ ਗਰੀਬ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਹ ਦੇਸ਼ ਭਗਤ, ਕਮਿਊਨਿਸਟ, ਸੱਚਾ ਲੋਕ ਦਰਦੀ ਕਵੀ, ਗੀਤਕਾਰ ਤੇ ਗਾਇਕ ਸੀ।
ਉਸਦੀ ਕਲਮ ਦੁਆਰਾ ਸਿਰਜੇ ‘ਲਹੂ ਭਿੱਜੇ ਬੋਲ’, ‘ਸੈਨਤਾਂ’ ਤੇ ‘ਚੋਂ ਨੁਕਰੀਆਂ ਸੀਖਾਂ’ ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਿਹ ਹਨ। ਇਕ ਅਤਿ ਗਰੀਬ, ਦਲਿਤ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਜੰਮੇ ਉਦਾਸੀ ਨੂੰ ਬਾਲਪੁਣੇ ਤੋਂ ਸਿਰਫ ਆਰਥਿਕ ਔਕੜਾਂ ਦਾ ਹੀ ਸਾਹਮਣਾ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਪਿਆ, ਸਗੋਂ ਜਾਤੀ ਭੇਦ ਅਤੇ ਛੂਤਛਾਤ ਦੇ ਤਿੱਖੇ ਸਮਾਜੀ ਡੰਗਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਜਰਨਾ ਪਿਆ, ਅੰਤਾਂ ਦੀਆਂ ਦੁਸ਼ਾਵਰੀਆਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਵਾਗ ਹੱਥੋਂ ਖਿਸਕਣ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ। ਉਹ ਉਹਨਾਂ ਗਿਣੇ ਚੁਣੇ ਲੋਕਾਂ ‘ਚੋਂ ਸੀ, ਜੋ ਸਮੇਂ ਦੀ ਉਂਗਲੀ ਲਾ ਕੇ ਤੁਰਦੇ ਹਨ। ਉਸਨੇ ਸ਼ਲਾਖੋਵ, ਗੋਰਕੀ, ਜੂਲੀਅਸ ਫਿਉਚਿਕ ਆਦਿ ਨੂੰ ਪੜਿਆ ਤੇ ਜਸਵੰਤ ਕੰਵਲ, ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਧੀਰ, ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਹੋ ਕੇ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਤੇ ਗੀਤ ਲਿਖਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ। ਉਸਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ‘ਚ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਂ ਆਪਣੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ‘ਚ ਅਧਿਆਤਮਕਵਾਦ ਲਿਆਂਦਾ ਤੇ ਫਿਰ ਅਧਿਆਤਮਕਵਾਦ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਮਾਰਕਸੀ ਫਲਸਫੇ ਨੂੰ ਘੋਖਿਆ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਲੱਗਾ ਕਿ ਅਧਿਆਤਮਕਵਾਦ ਬਾਰੇ ਮੇਰੇ ਗੀਤ ਕਿਰਤੀ ਲੁੱਟ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਵਿਚ ਸਹਾਈ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੇ।
6 ਨਵੰਬਰ 1986 ਨੂੰ ਸਦਾ ਲਈ ਆਪਣੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿਚ ਗੀਤਾਂ ਦਾ ਕੀਮਤੀ ਸਰਮਾਇਆ ਛੱਡ ਕੇ ਚਲੇ ਗਏ।
ਸੰਤ ਰਾਮ ਉਦਾਸੀ ਦੇ ਕੁਝ ਗੀਤਾਂ ਦੀਆਂ ਲਾਇਨਾਂ: 1.ਦੇਸ਼ ਹੈ ਪਿਆਰਾ ਸਾਨੂੰ ਜਿੰਦਗੀ ਪਿਆਰੀ ਨਾਲੋਂ, ਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਪਿਆਰੇ ਇਹਦੇ ਲੋਕ ਹਾਣੀਆ, ਅਸੀਂ ਤੋੜ ਦੇਣੀ ਲਹੂ ਪੀਣੀ ਜੋਕ ਹਾਣੀਆ। 2 .ਮਾਲਾ ‘ਚ ਕਰਾਮਾਤ ਨਾ, ਨਵੇਂ ਯੁਗ ਦੇ ਲੋਕ ਇਹ ਆਂਹਦੇ,ਕਰਾਮਾਤ ਕਾਮਿਆਂ ਦੀ, ਜਿਹੜੇ ਮਿਟੀ ਵਿਚੋਂ ਸੋਨਾ ਉਗਾਉਂਦੇ। 3 .ਇਕ ਤਲਵਾਰ ਮੇਰੀ ਡੋਲੀ ਵਿਚ ਰੱਖ ਦਿਉ,ਹੋਰ ਵੀਰੋ ਦਿਉ ਨਾ ਦਾਜ। 4. ਲੋਕੀ ਕਹਿੰਦੇ ਪੁੱਤ ਬਿਨਾ ਜਗ ‘ਚ ਮਿਲਾਪ ਨੀ, ਮੈਂ ਤਾਂ ਕਹਾਂ ਜਿਹਦੇ ਧੀ ਨੀ ਉਹ ਤਾਂ ਸਹੀ ਬਾਪ ਨੀ। 5. ਜੋ ਤੇਰੀ ਦਸਤਾਰ ਨੂੰ ਪੈਂਦੇ, ਤੋੜ ਦੇਈਂ ਉਹ ਗੁੱਟ ਵੇ। ਉਠ ਕਿਰਤੀਆ ਉਠ ਵੇ ਉਠਣ ਦਾ ਵੇਲਾ, ਜੜ੍ਹ ਵੈਰੀ ਦੀ ਪੁੱਟ ਵੇ ਪੁਟਣ ਦਾ ਵੇਲਾ। 6. ਮਾਂ ਧਰਤੀਏ ! ਤੇਰੀ ਗੋਦ ਨੂੰ ਚੰਨ ਹੋਰ ਬਥੇਰੇ, ਤੂੰ ਮਘਦਾ ਰਹੀ ਸੂਰਜਾ ਕੰਮੀਆਂ ਦੇ ਵਿਹੜੇ। 7. ਅਸੀਂ ਜੜ ਨਾ ਜੁਲਮ ਦੀ ਛਡਣੀ ਤੇ ਭਾਂਵੇ ਸਾਡੀ ਜੜ ਨਾ ਰਹੇ। 8. ਸੁਣੋ ਸੁਣਾਵਾਂ ਹਾਲ ਭਾਰਤ ਦੀ ਬਰਬਾਦੀ ਦਾ 9. ਐਵੇ ਭਰਮ ਹੈ ਸਾਡੇ ਕਾਤਲਾਂ ਨੂੰ,ਅਸੀਂ ਹੋਵਾਂਗੇ ਦੋ ਜਾਂ ਚਾਰ ਲੋਕੋ,ਬਦਲੇ ਲਏ ਤੋਂ ਵੀ ਮੁਕਣੀ ਨਹੀ, ਐਨੀ ਲੰਮੀ ਹੈ ਸਾਡੀ ਕਤਾਰ ਲੋਕੋ।10. ਮੇਰੀ ਮੌਤ ‘ਤੇ ਨਾ ਰੋਇਉ, ਮੇਰੀ ਸੋਚ ਨੂੰ ਬਚਾਇਉ। 11. ਲੋਕੋ ਬਾਜ ਆ ਜਾਉ ਝੂਠੇ ਲੀਡਰਾਂ ਤੋਂ, ਇਹਨਾਂ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਕੁਝ ਵੀ ਛੱਡਿਆ ਨਹੀ, ਇਹਨਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਵੇਚ ਕੇ ਖਾ ਛਡਣਾ।
ਪੇਸ਼ ਹੈ ਸੰਤ ਰਾਮ ਉਦਾਸੀ ਦੇ ਇਕ ਗੀਤ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਸਤਰਾਂ:
ਲੋਕੋ ਬਾਜ ਆ ਜਾਉ ਝੂਠੇ ਲੀਡਰਾਂ ਤੋਂ,
ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇਸ ਦਾ ਕੁਝ ਵੀ ਛਡਿਆ ਨਹੀ,
ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਵੇਚ ਕੇ ਖਾ ਛੱਡਣਾ।
ਅਸੀ ਆਪਣਾ ਸਮਝ ਕੇ ਵੋਟ ਪਾਈ,
ਇਨ੍ਹਾਂ ਵੋਟ ਦਾ ਸਿਲਾ (ਮੁਲ) ਵੀ ਤਾਰਿਆ ਨਾ।
ਸਾਨੂੰ ਮਹਿੰਗ ਉਬਾਲਿਆ ਦੁਧ ਵਾਂਗੂ,
ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਾਣੀ ਦਾ ਛਿਟਾ ਵੀ ਮਾਰਿਆ ਨਾ।
ਇਹ ਦੇਸ ਦੀ ਪੂੰਜੀ ਨੂੰ ਨਾਗ ਬਣ ਕੇ,
ਆਪੂੰ ਸਾਂਭ ਜਾਂਦੇ ਆਪੂੰ ਖਟ ਜਾਂਦੇ।
ਵਾਅਦੇ ਕਰਦੇ ਕੱਚੇ ਮਹਿਬੂਬ ਵਾਂਗੂ,
ਆਪੇ ਥੁੱਕ ਜਾਂਦੇ ਆਪੇ ਚੱਟ ਜਾਂਦੇ।
ਕੁੱਤੇ ਜਿਹੀ ਨਾ ਇਨਸਾਨ ਦੀ ਕਦਰ ਇਥੇ,
ਅਗੋਂ ਮੰਗਦੇ ਸਾਡੇ ਤੋਂ ਵਫਾਦਾਰੀ।
ਜਾਂ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਰਹਾਂਗੇ ਦੇਸ ਅੰਦਰ,
ਜਾਂ ਰਹੇਗੀ ਇਹ ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ।
ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਢਿਡਾਂ ਦੀ ਮੰਗ ਲੈ ਕੇ,
ਨਿਤਰ ਆਏ ਹਾਂ ਏਕੇ ਦੀ ਲਾਮ ਉਤੇ।
ਲਾਰੇ ਵੇਖ ਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੂੰਹ ਸਾਹਿਬਾਂ ਦੇ,
ਨੀਝ ਰਖੀ ਹੈ ਸੰਗਰਾਮ ਉਤੇ।
ਜੇਕਰ ਅੱਜ ਨਾ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਗਲ ਕੀਤੀ,
ਸਾਡੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੋਹਲ ਜਲਦੇ।
ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਬੋਹਲ ਜਲਦੇ,
ਮੇਰੇ ਗੀਤ ਜਲਦੇ, ਮੇਰੇ ਘੋਲ ਜਲਦੇ।##
