-ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮਹੇਸ ਨਾਰੰਗ
ਇਸ ਸਾਲ ਕੋਵਿਡ-19 ਦੇ ਕਾਰਨ ਝੋਨੇ ਦੀ ਲੁਆਈ ਸਮੇਂ ਮਜਦੂਰਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਪੈਣ ਦੇ ਆਸਾਰ ਬਣੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਇਸ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਨੂੰ ਕਿਰਾਏ ‘ਤੇ ਚਲਾ ਕੇ ਝੋਨੇ ਦੀ ਲਵਾਈ ਇਸ ਸਮੱਸਿਆ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਈ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹ। ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਖੇਤੀ ਕਾਮਿਆਂ ਦੀ ਘਾਟ ਕਾਰਨ ਝੋਨੇ ਦੀ ਲਵਾਈ ਦਾ ਰੇਟ ਬਹੁਤ ਵਧ ਗਿਆ ਹੈ। ਛੋਟੇ ਹੋ ਰਹੇ ਲਵਾਈ ਦੇ ਸੀਜਨ ਅਤੇ ਘਟਦੀ ਲੇਬਰ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਦਾ ਸਥਾਈ ਹੱਲ ਕੱਢਣ ਲਈ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਲੁਧਿਆਣਾ ਵੱਲੋਂ ਝੋਨੇ ਦੀ ਬਿਜਾਈ, ਲੁਆਈ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਨਾਲ ਕਰਨ ਲਈ ਉਪਰਾਲੇ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸ ਉਪਰਾਲੇ ਦੇ ਤਹਿਤ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਝੋਨੇ ਦੇ ਮਸ਼ੀਨੀਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਮਸ਼ੀਨਾਂਸਬਸਿਡੀ ਤੇ ਦੇਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਚਲਾਉਣ ਵਾਲੀ ਚਾਰ ਪਹੀਆ ਮਸ਼ੀਨ ਅਤੇ ਪਿੱਛੇ ਤੁਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਲੱਗਭੱਗ 450 ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਕਿਸਾਨਾਂ ਅਤੇ ਕੋਆਪਰੇਟਿਵ ਸੁਸਾਇਟੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਖਰੀਦੀਆਂ ਗਈਆਂ।
ਝੋਨਾ ਲਗਾਉਣ ਦਾ ਮਸ਼ੀਨੀਕਰਨ ਹੋਣ ਨਾਲ ਜਿੱਥੇ ਝੋਨੇ ਦੀ ਲਵਾਈ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਉੱਥੇ ਲਵਾਈ ਦਾ ਖਰਚਾ ਵੀ ਘਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਜਿਵੇ ਕਿ ਮੈਟ ਟਾਈਪ ਪਨੀਰੀ ਦਾ ਸਹੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਰੱਖ ਰਖਾਅ ਨਾ ਕਰਨਾ, ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਦੀਆਂ ਸੈਟਿੰਗਾਂ ਸਬੰਧੀ ਸਹੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨਾ ਹੋਣਾ ਅਤੇ ਖੇਤ ਨੂੰ ਮਸ਼ੀਨ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਤਿਆਰ ਨਾ ਕਰਨਾ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਦੇ ਹੱਲ ਵਜੋਂ ਪਿੰਡ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਝੋਨੇ ਦੀ ਲਵਾਈ ਵਾਲੀਆਂ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਨੂੰ ਲੋੜੀਂਦੀ ਮੈਟ ਟਾਈਪ ਪਨੀਰੀ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾ ਕੇ ਕਿਰਾਏ ‘ਤੇ ਜਾਂ ਕੋਆਪਰੇਟਿਵ ਸੁਸਾਇਟੀਆਂ ਰਾਹੀ ਚਲਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਪਿੰਡ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਇਹ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਲਈ ਅਗਾਂਹਵਧੂ ਕਿਸਾਨਾ ਜਾਂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਇਸ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੀ ਪਨੀਰੀ ਨੂੰ ਵੀ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾ ਕੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਝੋਨਾ ਲਗਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਝੋਨਾ ਲਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮਸ਼ੀਨਾਂ :
ਦੇਸ਼ ‘ਚ ਬੜੀ ਤੇਜੀ ਨਾਲ ਕਿਰਸਾਨੀ ਹਿਤਾਂ ਦੀ ਤਰਜ਼ਮਾਨੀ ਕਰਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਦੇਸੀ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਕੰਪਨੀਆਂ ਨੇ ਝੋਨਾ ਲਗਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਲਿਆਂਦੀਆਂ ਹਨ. ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਝੋਨਾ ਲਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਸ਼੍ਰ੍ਰੇਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ:
1. ਉੱਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਚਲਾਉਣ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਪਹੀਆ ਮਸ਼ੀਨ
2. ਉੱਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਚਲਾਉਣ ਵਾਲੀ ਚਾਰ ਪਹੀਆ ਮਸ਼ੀਨ
3. ਪਿੱਛੇ ਤੁਰਨ ਵਾਲੀ ਮਸ਼ੀਨ
ਉੱਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਚਲਾਉਣ ਵਾਲੀ ਚਾਰ ਪਹੀਆ ਮਸ਼ੀਨ ਅਤੇ ਪਿੱਛੇ ਤੁਰਨ ਵਾਲੀ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਜਿਆਦਾ ਪ੍ਰਚੱਲਿਤ ਹਨ। ਉੱਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਚਲਾਉਣ ਵਾਲੀ ਚਾਰ ਪਹੀਆ ਮਸ਼ੀਨ ਚਾਰ ਪਹੀਆਂ ਤੇ ਚੱਲਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਪਹੀਆਂ ਨੂੰ ਇੰਜਨ ਤੋਂ ਤਾਕਤ ਮਿਲਦੀ ਹੈ. ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਇਹ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਹਰ ਕਿਸਮ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਚੱਲ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਮਸ਼ੀਨ 6 ਕਤਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਝੋਨੇ ਦੀ ਲੁਆਈ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਤਾਰ ਤੋਂਕਤਾਰ ਦਾ ਫਾਸਲਾ ਇੱਕ ਫੁੱਟ ਹੈ। ਇਹ ਮਸ਼ੀਨ ਪ੍ਰਤੀ ਦਿਨ 8-10 ਏਕੜ ਝੋਨਾ ਲਗਾ ਸਕਦੀ ਹੈ. ਇਹਨਾ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਵਿੱਚ ਬੂਟੇ ਤੋਂ ਬੂਟੇ ਦੀ ਦੂਰੀ ਪੰਜ ਪੱਧਰ ਤੇ ਘੱਟ ਵੱਧ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਬੂਟੇ ਲਾਉਣ ਦੀ ਡੁੰਘਾਈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਥਾਂ ਉਤੇ ਲੱਗਣ ਵਾਲੇ ਬੂਟਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਘੱਟ ਵੱਧ ਕਰਨ ਲਈ ਮਸ਼ੀਨ ਦੇ ਮੈਟ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਫਰੇਮ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਪਾਸੇ ਦੋ ਲੀਵਰ ਲੱਗੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਹਨਾ ਨਾਲ ਇਹ ਸੈਟਿੰਗਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਚਲਾਉਣਵਾਲੀਆਂ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਚਾਲਕ ਅਤੇ ਇੱਕ ਨਿਗਰਾਨ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਪੈਂਦੀ ਹੈ।
ਪਿਛੇ ਤੁਰਨ ਵਾਲੀ ਮਸ਼ੀਨ, ਝੋਨੇ ਦੀਆਂ 4-6 ਕਤਾਰਾਂ ਇੱਕ ਫੁੱਟ ਦੇ ਫਾਸਲੇ ਉਪਰ ਲਗਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਮਸ਼ੀਨ ਵਿੱਚ ਖਿਚਾਈ ਲਈ ਦੋ ਪਹੀਏ ਲੱਗੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਚਾਲਕ ਮਸ਼ੀਨ ਦੇ ਹੈਂਡਲ ਨੂੰ ਫੜ੍ਹ ਕੇ ਮਸ਼ੀਨ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਕੱਦੂ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਝੋਨੇ ਦੀਆਂ ਕਤਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਚੱਲਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਮਸ਼ੀਨ ਵਿੱਚ ਬੂਟੇ ਤੋਂ ਬੂਟੇ ਦੀ ਦੂਰੀ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਨ ਲਈ 4 ਸੈਟਿੰਗ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ. ਬੂਟੇ ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਡੂੰਘਾਈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਥਾਂ ਉੱਤੇ ਲੱਗਣ ਵਾਲੇ ਬੂਟਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵੱਧ ਜਾਂ ਘੱਟ ਕਰਨ ਲਈ ਮਸ਼ੀਨ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਪਾਸੇ ਦੋ ਲੀਵਰ ਲੱਗੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਇਹ ਮਸ਼ੀਨ ਇੱਕ ਦਿਨ ਵਿੱਚ ਤਕਰੀਬਨ 2-3 ਏਕੜ ਰਕਬਾ 2-3 ਆਦਮੀਆਂ ਦੀ ਮੱਦਦ ਨਾਲ ਲਗਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਇਸ ਮਸ਼ੀਨ ਦਾ ਭਾਰ ਘੱਟ ਹੈ ਅਤੇ ਹਰੇਕ ਦੋ ਕਤਾਰਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਫਲੋਟ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਇਸ ਮਸੀਨ ਵਿੱਚ ਗਾਰਾ (ਕੱਦੂ) ਮਸ਼ੀਨ ਦੇ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਤੁਰਦਾ ਅਤੇ ਇਹ ਭਾਰੀ ਜਮੀਨ ਵਿੱਚ ਵੇ ਝੋਨਾ ਲਗਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਚਿਤਰ (1) ਉੱਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਚਲਾਉਣ ਵਾਲੀ ਚਾਰ ਪਹੀਆ ਮਸ਼ੀਨ (2) ਪਿੱਛੇ ਤੁਰਨ ਵਾਲੀ ਮਸ਼ੀਨ
ਝੋਨੇ ਦੀ ਲਵਾਈ ਵਾਲੀਆਂ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਨੂੰ ਕਿਰਾਏੇ ਤੇ ਚਲਾਉਣਾ :
ਕੁੱਝ ਅਗਾਂਹਵਧੂ ਕਿਸਾਨ ਅਤੇ ਸੁਸਾਇਟੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਇਹ ਮਸੀਨਾਂ ਅਤੇ ਲੋੜੀਂਦੀ ਪਨੀਰੀ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾ ਕੇ ਝੋਨੇ ਦੀ ਲੁਆਈ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਤਜ਼ਰਬੇ ਇਸ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਸਾਂਝੇ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ:
ਸ. ਹਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਭੁੱਲਰ ਲੁਧਿਆਣਾ ਜਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਗੋਰਸੀਆਂ ਵਿੱਚ ਝੇਨੇ- ਕਣਕ ਦੀ ਖੇਤੀ ‘ਚ ਰੁੱਝਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਆਉਣ ਵਾਲਾ ਸਮਾਂ ਝੋਨੇ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਦਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਅਸੀਂ ਅਜਿਹੇ ਕਿਸਾਨ ਦਾ ਜਿਕਰ ਕਰਨਾ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਕਿ ਝੋਨੇ ਦੀ ਲਵਾਈ ਮਸ਼ੀਨ ਨਾਲ ਕਿਰਾਏ ਤੇ ਕਰਦਾ ਹੋਵੇ। ਸ: ਭੁੱਲਰ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਉਸ ਵੱਲੋਂ ਦੋ ਝੋਨੇ ਦੀ ਲਵਾਈ ਵਾਲੀਆਂ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਉੱਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਚਲਾਉਣ ਵਾਲੀ ਚਾਰ ਪਹੀਆ ਮਸ਼ੀਨ ਅਤੇ ਪਿੱਛੇ ਤੁਰਨ ਵਾਲੀ ਮਸ਼ੀਨ ਨੂੰ ਮੈਟ ਟਾਈਪ ਪਨੀਰੀ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾ ਕੇ ਚਲਾਇਆ ਗਿਆ। ਮਸ਼ੀਨ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਤੋਂ ਬਾਗੋ ਬਾਗ ਸ: ਭੁੱਲਰ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਮੇਰੇ ਮਸ਼ੀਨ ‘ਤੇ ਲੱਗੇ ਪੈਸੇ ਪਹਿਲੇ ਸਾਲ ਹੀ ਪੂਰੇ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਝਾੜ ਦਾ ਲਾਹਾ ਵੱਖਰਾ, ਲੇਬਰ ਤੇ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਖਰਚ ਦੀ ਬੱਚਤ ਵੱਖਰੀ। ਸ: ਹਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਭੁੱਲਰ ਨੇ ਵਿਸਥਾਰ’ਚ ਗੱਲ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਸ ਤਕਨੀਕ ਨਾਲ ਫਾਇਦੇ ਹੀ ਫਾਇਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮਸ਼ੀਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਲੇਬਰ ਦੀ ਉਡੀਕ ਖਤਮ, ਸਸਤਾ, ਇਸ ਮਸ਼ੀਨ ਨਾਲ ਝੋਨਾ ਲਗਾਉਣ ਕਾਰਨ ਇੱਕਸਾਰ ਤਰਤੀਬਬੱਧ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਹਵਾ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਣੀ ਸੌਖੀ, ਉਲੀ ਰੋਗ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ, ਖੜ੍ਹੀ ਫਸਲ ਵਿੱਚ ਖਾਦ ਪਾਉਣੀ ਸੌਖੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਇਹ ਵੀ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਨਾਲ ਕਤਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕਸਾਰ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਝੋਨੇ ਦੀ ਕਟਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਣਕ ਦੀ ਸਿੱਧੀ ਬਿਜਾਈ ਲਈ ਹੈਪੀਸੀਡਰ ਸੁਖਾਲਾ ਚੱਲਦਾ ਹੈ। ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਲਵਾਈ ‘ਚ ਸਿਰਫ ਪ੍ਰਤੀ ਵਰਗ ਮੀਟਰਵਿੱਚ 18-20 ਬੂਟੇ ਲੱਗਦੇ ਹਨ ਪਰ ਇਸ ਮਸ਼ੀਨ ਨਾਲ 28-33 ਬੂਟੇ ਲੱਗਦੇ ਹਨ।
ਲੇਬਰ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਬੂਟਾ ਹੀ ਲਗਾਉਂਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਮਸ਼ੀਨ 2 ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋੜ ਅਨੁਸਾਰ ਬੂਟੇ ਲਗਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਉਸ ਵਿੱਚ ਕਣਕ ਦਾ ਨਾੜ ਦੱਬਿਆ ਹੋਵੇਤਾਂ ਕਣਕ ਦੇ ਨਾੜ ਨੁਕੀਲੇ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਕਾਮਿਆਂ ਕੋਲੋ ਝੋਨਾ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ ਪਰ ਮਸ਼ੀਨ ਹੇਠਾਂ ਤੱਕ ਇਕਸਾਰ ਝੋਨਾ ਲਗਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਮਸ਼ੀਨੀ ਬਿਜਾਈ ਨਾਲ ਝੋਨੇ ਦੇ ਝਾੜ ਦੀ ਗੱਲ ਚੱਲੀ ਤਾਂ ਸ: ਭੁੱਲਰ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ 1.5 ਕੁਇੰਟਲ ਝਾੜ ਦਾ ਫਰਕ ਪਿਆ। ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾ ਨਾਲ ਮਸ਼ੀਨ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋਣ ਦੀ ਗੱਲ ਚੱਲੀ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਮਸ਼ੀਨ ਕਿਸਾਨਾਂ ਲਈ ਬਹੁਤ ਲਾਹੇਵੰਦ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਕਰਕੇ ਸਾਨੂੰ ਬਦਲਦੇ ਸਮੀਕਰਨਾ ਕਰਕੇ ਨਵੀਂ ਤਕਨੀਕ ਹੀ ਅਪਣਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਸ: ਭੁੱਲਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਹੁਣ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਆਪਣੀਆਂ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਅਸੀਂ ਇਹਦੇ ਨਾਲ ਰਾਤ ਨੂੰ ਵੀ ਝੋਨਾ ਬੀਜ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਗੱਲਬਾਤ ਦੌਰਾਨ ਸ:: ਭੱਲਰ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਕਿਸਾਨ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਲਈ ਅਸੀਂ ਪਿੰਡ ਰਾਊਵਾਲ (ਲੁਧਿਆਣਾ) ‘ਚ ਨਰਸਰੀ ਸੈਂਟਰ ਵੀ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਝੋਨੇ ਦੀ ਪਨੀਰੀ ਵਾਜ਼ਿਬ ਕੀਮਤ ‘ਤੇ ਦਿੱਤੀ ਜਾਇਆ ਕਰੇਗੀ। ਝੇਨੇ ਦੀ ਪਨੀਰੀ ਸਬੰਧੀ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਮਸ਼ੀਨ ਨਾਲ ਝੋਨਾ ਲਗਾਉਣ ਵਾਸਤੇ ਕਿਸਾਨ 15 ਮਈ ਤੋਂ ਪਨੀਰੀ ਬੀਜਣੀ ਅਤੇ 15 ਜੂਨ ਤੋਂ ਝੋਨਾ ਬੀਜਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਸਾਲ ਵੀ ਅਸੀਂ ਮਸ਼ੀਨ ਨਾਲ ਝੋਨਾ ਲਵਾਉਣ ਦੇ ਇਛੁਕ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਪਨੀਰੀ ਦੀ ਬੁਕਿੰਗ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਸ: ਭੁੱਲਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜਿਹੜੇ ਕਿਸਾਨ ਪਨੀਰੀ ਖਰੀਦਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਉਹ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਸ: ਤਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪਿੰਡ ਜੋਧਾਂ ਪਿਛਲੇ ਦੋ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਪਿਛੇ ਤੁਰਨ ਵਾਲੀ ਟਰਾਂਸਪਲਾਂਟਰ ਮਸ਼ੀਨ ਨਾਲ ਝੋਨੇ ਦੀ ਲੁਆਈ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਉਸ ਵੱਲੋਂ ਝੋਨੇ ਦੀ ਲਵਾਈ ਵਾਲੀ ਮਸ਼ੀਨ ਨੂੰ ਮੈਟ ਟਾਈਪ ਪਨੀਰੀ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾ ਕੇ 125 ਏਕੜ ਰਕਬੇ ਵਿੱਚ ਝੋਨਾ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ। ਅਸੀਂ ਕਿਸਾਨਾਂ ਤੋਂ 5200 ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਮਸ਼ੀਨ ਦਾ ਕਿਰਾਇਆ ਮੈਟ ਟਾਈਪ ਪਨੀਰੀ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾ ਕੇ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ। ਇਸ ਸਾਲ ਵੀ ਅਸੀਂ ਮਸ਼ੀਨ ਨਾਲ ਝੋਨਾ ਲਵਾਉਣ ਦੇ ਇਛੁਕ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਬੁਕਿੰਗ 50% ਦਾ ਅਡਵਾਂਸਲੈਕੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਤਕਰੀਬਨ 150 ਏਕੜ ਰਕਬੇ ਦਾ ਸਮਝੌਤਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਸ: ਤਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮੁਤਾਬਿਕ ਲੇਬਰ ਦੀ ਲਵਾਈ ਨਾਲੋਂ ਮਸ਼ੀਨ ਦੀ ਲਵਾਈ ਵਿੱਚ 2.5 ਤੋਂ 3.0 ਕੁਇੰੰਟਲ ਝਾੜ ਵੱਧ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਬਿਜਾਈ ਵਿੱਚ ਪਨੀਰੀ ਦੀ ਸਾਂਭ ਸੰਭਾਲ, ਲੇਬਰ ਵਾਲੇ ਝੋਨੇ ਦੀ ਪਨੀਰੀ ਨਾਲੋਂ ਜਿਆਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਮਈ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਪੈਡੀਟਰਾਂਸਪਲਾਂਟਰ ਦੀ ਪਨੀਰੀ ਮੈਟ ਤੇ ਲੱਗਦੀ ਹੈ। 4 ਬੰਦੇ ਦਿਨ ਵਿੱਚ 10-11 ਏਕੜ ਦੀ ਪਨੀਰੀ ਬੀਜਦੇ ਹਨ। ਪਨੀਰੀ ਦੀ ਸਾਂਭ ਸੰਭਾਲ ਦਾ ਵੀ ਫਰਕ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਤਾਪਮਾਨ ਜਿਆਦਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ, ਮੈਟ ਤੇ ਗਰਮਾਇਸ਼ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਪਨੀਰੀ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਜਿਆਦਾ ਕਰਨੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ਦਿਨ ਵਿੱਚ ਦੋ ਵਾਰ ਸਵੇਰੇ ਅਤੇ ਦੁਪਹਿਰ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਦੇਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।
ਖਾਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ. ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਪਨੀਰੀ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਔਖੀ ਹੈ ਪਰ ਝੋਨੇ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਸੌਖੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਝੋਨੇ ਦੀ ਲਵਾਈ ਵਿੱਚ ਮਸ਼ੀਨ ਤੇ ਖਰਚਾ 2.5 ਲੀਟਰ ਪੈਟਰੋਲ ਅਤੇ 800 ਰੁਪਏ ਏਕੜ ਲੇਬਰ ਦਾ ਖਰਚਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਾਲ ਵੀ ਅਸੀਂ ਮਸ਼ੀਨ ਨਾਲ ਝੋਨਾ ਲਵਾਉਣ ਦੇ ਇਛੁਕ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਪਨੀਰੀ ਦੀ ਬੁਕਿੰਗ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ।
ਝੋਨੇ ਦੀ ਲਵਾਈ ਵਾਲੀਆਂ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਨੂੰ ਕੋਆਪਰੇਟਿਵ ਸੁਸਾਇਟੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਚਲਾਉਣਾ :
ਸ: ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜੋ ਕਿ ਮਲਟੀਪਰਪਜ ਸੁਸਾਇਟੀ ਪਿੰਡ ਲਾਂਬਰਾ ਕਾਂਗੜੀ ਜਿਲ੍ਹਾ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਵਿਖੇ ਚਲਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਸੁਸਾਇਟੀ ਵੱਲੋਂ ਦੋ ਝੋਨੇ ਦੀ ਲਵਾਈ ਵਾਲੀਆਂ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਨੂੰ ਮੈਟ ਟਾਈਪ ਪਨੀਰੀ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾ ਕੇ ਚਲਾਇਆ ਗਿਆ। ਪਨੀਰੀ ਲਗਾਉਣ ਤੋਂ ਤਕਰੀਬਨ ਇੱਕ ਮਹੀਨਾ ਪਹਿਲਾਂ ਮਈ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸਮਝੌਤਾ ਕਰ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਮਝੌਤੇ ਤਹਿਤ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੇ ਰਕਬਾ ਅਤੇ ਪਨੀਰੀ ਦੀ ਕਿਸਮ ਦੱਸਣੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਤਾਰੀਖ ਦੇਣੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦਿਨ ਖੇਤ ਪਨੀਰੀ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਝੋਨੇ ਦੀ ਲਵਾਈ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕੇ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਤਕਰੀਬਨ ਦੋ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਦੇ ਲਈ ਤਕਰੀਬਨ 500 ਏਕੜ ਰਕਬੇ ਦਾ ਸਮਝੌਤਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ 500 ਏਕੜ ਲਈ ਅਲੱਗ ਅਲੱਗ ਝੋਨੇ ਦੀ ਕਿਸਮ ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਵਿਉਂਤਬੰਦੀ ਕਰਕੇ ਪਨੀਰੀ ਲਗਾ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਨੂੰ ਚਲਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਪੂਰੀ ਸਮਾਂ ਸਾਰਣੀ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ।
ਅਸੀਂ ਕਿਸਾਨਾਂ ਤੋਂ 5000-5500 ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਕਿਰਾਇਆਲੈਂਦੇ ਹਾਂ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬੀਜ, ਪਨੀਰੀ,ਮਜਦੂਰਾਂ ਅਤੇ ਮਸ਼ੀਨ ਦਾ ਖਰਚਾ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਅਸੀਂ ਇਹਨਾ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਨਾਲ 500 ਏਕੜ ਰਕਬੇ ਵਿੱਚ ਝੋਨਾ ਲਗਾਇਆ. ਇਸ ਸਾਲ ਵੀ ਅਸੀਂ ਮਸ਼ੀਨ ਨਾਲ ਝੋਨਾ ਲਵਾਉਣ ਦੇ ਇਛੁਕ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਪਨੀਰੀ ਦੀ ਬੁਕਿੰਗ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਸਾਡੀ ਸੁਸਾਇਟੀ ਕੋਲੇ 4 ਪਹੀਆਂ ਵਾਲੀਆਂ 2 ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਹਨ ਤੇ ਇਹ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਲਗਾਤਾਰ ਤਕਰੀਬਨ 30^35 ਦਿਨ ਚੱਲ ਕੇ 500-550 ਏਕੜ ਰਕਬੇ ਵਿੱਚ ਝੋਨੇ ਦੀ ਲਵਾਈ ਕਰ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਪਿਛੇ ਤੁਰਨ ਵਾਲੀ ਮਸ਼ੀਨ ਇੱਕ ਸੀਜਨ ਵਿੱਚ ਤਕਰੀਬਨ 80^100 ਏਕੜ ਰਕਬੇ ਵਿੱਚ ਝੋਨਾ ਲਗਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਸ: ਬਲਵੀਰ ਸਿੰਘ ਜੋ ਕਿ ਪਿੰਡ ਨੂਰਪੁਰ ਜਿਲ੍ਹਾ ਲੁਧਿਆਣਾ ਵਿਖੇ ਕੋਆਪਰੇਟਿਵ ਸੁਸਾਇਟੀ ਚਲਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਸੁਸਾਇਟੀ ਵੱਲੋਂ ਉੱਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਚਲਾਉਣ ਵਾਲੀ ਚਾਰ ਪਹੀਆ ਮਸ਼ੀਨ ਨੂੰ ਮੈਟ ਟਾਈਪ ਪਨੀਰੀ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾ ਕੇ ਚਲਾਇਆ ਗਿਆ। ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਮਸ਼ੀਨ ਨਾਲ 270 ਏਕੜ ਰਕਬੇ ਵਿੱਚ ਝੋਨਾ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ। ਇਸ ਸਾਲ ਸੁਸਾਇਟੀ ਵੱਲੋਂ ਉੱਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਚਲਾਉਣ ਵਾਲੀ ਚਾਰ ਪਹੀਆ ਇਕ ਹੋਰ ਮਸ਼ੀਨ ਦੀ ਬੁਕਿੰਗ ਵੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਦੋ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਦੇ ਲਈ ਤਕਰੀਬਨ 550 ਏਕੜ ਰਕਬੇ ਦਾ ਸਮਝੌਤਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਅਲੱਗ ਅਲੱਗ ਝੋਨੇ ਦੀ ਕਿਸਮ ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਵਿਉਂਤਬੰਦੀ ਕਰਕੇ ਪਨੀਰੀ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਲਗਾ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਝੋਨੇ ਦੀ ਪਨੀਰੀ ਲਗਾਉਣ ਸਬੰਧੀ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਸਿਖਲਾਈ ਵੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ। ਇਸ ਸਾਲ ਅਸੀਂ ਮਸ਼ੀਨ ਨਾਲ ਝੋਨਾ ਲਵਾਉਣ ਦੇ ਇਛੁਕ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਰਕਬੇ ਦੀ ਬੁਕਿੰਗ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਕਿਸਾਨਾਂ ਤੋਂ 2700 ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਮਸ਼ੀਨ ਦਾ ਕਿਰਾਇਆ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮਜਦੂਰਾਂ ਅਤੇ ਮਸ਼ੀਨ ਦਾ ਖਰਚਾ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਇਸ ਲੇਖ ਦਾ ਸਾਰ : ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਿਸਾਨਾਂ ਅਤੇ ਸੁਸਾਇਟੀਆਂ ਦੇ ਤਜ਼ਰਬੇ ਨੂੰ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਝੋਨੇ ਦੀ ਲੁਆਈ ਵਾਲੀਆਂ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਲਾਹੇਵੰਦ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਕਿਰਾਏ ‘ਤੇ ਚਲਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
• ਇਹਨਾ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ‘ਤੇ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਤਕਰੀਬਨ 50% ਸਬਸਿਡੀ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਈ ਜਾ ਰਹੀ ਹੇ।
• ਪਿੰਡ ਪੱਧਰ ਤੇ ਇਹ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਲਈ ਸੀਜਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਇੱਛੁਕ ਕਿਸਾਨਾਂ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸਹਿਮਤੀ ਪੱਤਰ ਲੈ ਕੇ ਕੁਝ ਕੀਮਤ ਦਾ ਅਡਵਾਂਸ (ਬਿਆਨਾ) ਲਿਆ ਜਾਦਾ ਹੈ।
• ਕਿਸਾਨਾਂ ਤੋਂ ਰਕਬਾ ਅਤੇ ਝੋਨੇ ਦੀ ਕਿਸਮ ਲਿਖਾ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਪਨੀਰੀ ਬੀਜਣ ਦੀ ਵਿਉਂਤਬੰਦੀ ਕੀਤੀ ਜਾਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਝੋਨੇ ਦੀ ਲਵਾਈ ਦੀਅੰਦਾਜ਼ਨ ਤਾਰੀਖ ਦਿੱਤੀ ਜਾਦੀ ਹੈ।
• ਇੱਕ ਸੀਜਨ ਵਿੱਚ ਤਕਰੀਬਨ 250-300 ਏਕੜ ਚਾਰ ਪਹੀਆ ਮਸ਼ੀਨ ਨਾਲ ਅਤੇ ਤਕਰੀਬਨ 100^125 ਏਕੜ ਰਕਬਾ ਪਿਛੇ ਤੁਰਨ ਵਾਲੀ ਮਸ਼ੀਨ ਨਾਲ ਝੋਨੇ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।
• ਪਨੀਰੀ ਅਤੇ ਮਸ਼ੀਨ ਦਾ ਕਿਰਾਇਆ ਤਕਰੀਬਨ 5200-5500 ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਕਿਸਾਨਾਂ ਤੋਂ ਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
• ਇਸ ਵਿੱਚ ਤਕਰੀਬਨ 3000-3500 ਦਾ ਖਰਚਾ ਝੋਨੇ ਦੀ ਲਵਾਈ ਵਾਲੀਆਂ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਨੂੰ ਚਲਾਉਣ ਅਤੇ ਮੈਟ ਟਾਈਪ ਪਨੀਰੀ ਨੂੰ ਲਗਾਉਣ ਤੇ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
• ਇਸ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸੀਜਨ ਵਿੱਚ 4 ਪਹੀਆਂ ਵਾਲੀ ਮਸ਼ੀਨ ਨਾਲ 5-6 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਅਤੇ ਪਿਛੇ ਤੁਰਨ ਵਾਲੀ ਮਸ਼ੀਨ ਨਾਲ 2-2.5 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦਾ ਮੁਨਾਫਾ ਕਮਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸੋ ਜੇਕਰ ਬਿਨਾ ਸਬਸਿਡੀ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਲਗਾਇਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ 4 ਪਹੀਆਂ ਵਾਲੀ ਮਸ਼ੀਨ ਦੀ ਕੀਮਤ 2 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਪਿਛੇ ਤੁਰਨ ਵਾਲੀ ਮਸ਼ੀਨ ਦੀ ਕੀਮਤ ਇੱਕ ਸੀਜਨ ਵਿੱਚ ਹੀ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।
• ਇਸ ਤਰਾਂ ਪਿੰਡ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਝੋਨੇ ਦੀ ਲਵਾਈ ਵਾਲੀਆਂ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਨੂੰ ਲੋੜੀਂਦੀ ਮੈਟ ਟਾਈਪ ਪਨੀਰੀ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾ ਕੇ ਕਿਰਾਏ ਤੇ ਜਾਂ ਕੋਆਪਰੇਟਿਵ ਸੁਸਾਇਟੀਆਂ ਰਾਹੀ ਚਲਾਉਣਾ ਇਕ ਲਾਹੇਵੰਦ ਧੰਦਾ ਸਾਬਤ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
(ਪੰਜਾਬ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਲੁਧਿਆਣਾ)
