-ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ
ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਇਕ ਕਹਾਣੀ ਪੜ੍ਹੀ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਕ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਘਰ ਵਾਲੇ ਲੱਭਦੇ ਹੋਏ ਬਾਗ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਇੱਕ ਰੁੱਖ ਉਪਰ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਆਲਣੇ ਉਪਰ ਬੈਠਾ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਉਸ ਦੇ ਮਾਪਿਆਂ ਵੱਲੋਂ ਪੁੱਛਣ ‘ਤੇ ਉਸਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਹ ਆਲ੍ਹਣੇ ਵਿਚ ਪਏ ਅੰਡਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬੱਚੇ ਕੱਢਣ ਲਈ ਪੰਛੀਆਂ ਵਾਂਗ ਗਰਮੀ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਸੀ ਵਿਗਿਆਨੀ ਐਡੀਸਨ ਜਿਸ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ 1877 ਵਿੱਚ ਗਰਾਮੋਫੋਨ ਦੀ ਕਾਢ ਕੱਢੀ।ਗਰਾਮੋਫੋਨ ਤੇ ਪਹਿਲੇ ਸ਼ਬਦ ਮੇਰੀ ਹੈਡ ਏ ਲਿਟਿਲ ਲੈਬ ਰਿਕਾਰਡ ਕੀਤੇ। ਥਾਮਸ ਅਲਵਾ ਐਡੀਸਨ ਦਾ ਜਨਮ 11 ਫਰਵਰੀ 1847 ਨੂੰ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਉਹੀਓ ਰਾਜ ਦੇ ਮਿਲਾਨ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਐਡੀਸਨ ਨੈਨਸੀ ਐਡੀਸਨ ਤੇ ਸੈਮੂਅਲ ਐਡੀਸਨ ਦਾ ਸੱਤਵਾਂ ਬੱਚਾ ਸੀ। ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਉਸਨੂੰ ਹਰ ਚੀਜ਼ ਬਾਰੇ ਜਾਨਣ ਦੀ ਜਗਿਆਸਾ ਰਹਿੰਦੀ। ਇਹ ਕੀ? ਕਿਉਂ? ਤੇ ਕਿਵੇਂ ਹੋਇਆ ? ਉਹ ਖੁਦ ਤਜਰਬਾ ਕਰਦਾ ਤੇ ਦੇਖਦਾ ਤਾਂ ਫੇਰ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਹੁੰਦਾ।ਸਕੂਲ ਦੇ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੀ ਨਿਰਾਦਰੀ ਕਾਰਨ ਉਸਦੀ ਮਾਂ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਫਿਟਕਾਰਿਆ ਤਾਂ ਉਸਦਾ ਮਾੜਾ ਨਤੀਜਾ ਇਹ ਨਿਕਲਿਆ ਕਿ ਐਡੀਸਨ ਨੂੰ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਉਹ ਦਸ ਸਾਲ ਦਾ ਸੀ। ਉਸਦੀ ਮਾਂ ਨੇ ਘਰੇ ਹੀ ਉਸਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਲਗਨ ਸਦਕਾ ਘਰ ਦੇ ਤਹਿਖਾਨੇ ਵਿੱਚ ਇਕ ਲੈਬ ਬਣਾ ਲਈ, ਜਿਥੇ ਉਹ ਤਜਰਬੇ ਕਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ। ਜਦ ਉਸਨੂੰ ਪੈਸੇ ਦੀ ਲੋੜ ਪਈ ਤਾਂ ਉਹ ਰੇਲ ਗੱਡੀ ਵਿੱਚ ਅਖਬਾਰਾਂ, ਟੌਫੀਆਂ ਵੇਚਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਵਿਹਲੇ ਸਮੇਂ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਵਿੱਚ ਪੜਦਾ ਤੇ ਨਵੇਂ ਨਵੇਂ ਤਜਰਬਿਆਂ ਬਾਰੇ ਸੋਚਦਾ ਰਹਿੰਦਾ।
1861 ਵਿੱਚ ਦੱਖਣੀ ਤੇ ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਜੰਗ ਵੇਲੇ ਰੇਲ ਗੱਡੀ ਵਿੱਚ ਹੀ ਮਸ਼ੀਨ ਰੱਖ ਕੇ ਗਰੈਂਡ ਟਰੰਕ ਹੈਰਲਡ ਅਖਬਾਰ ਕੱਢਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਆਪਣੀ ਟੈਲੀਗਰਾਫ ਮਸ਼ੀਨ ਨਿਊਯਾਰਕ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਵੇਚੀ ਉਸ ਨੂੰ ਇਕ ਹਜ਼ਾਰ ਦੀ ਥਾਂ ਚਾਲੀ ਹਜ਼ਾਰ ਡਾਲਰ ਮਿਲੇ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਖੋਜ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਪੇਟੈਂਟ 1868 ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ। ਪਹਿਲਾਂ ਬੱਲਬ ਦੀ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਫਿਰ ਉਸਨੇ ਪਾਵਰ ਹਾਊਸ ਬਣਾ ਕੇ ਨਵੇਂ ਸਾਲ ਦੇ ਦਿਨ ਸਾਰੀ ਸੜਕ ਨੂੰ ਬੱਲਬਾਂ ਨਾਲ ਸਜਾਇਆ। ਚਲਿਤਰ (ਮੂਵੀ) ਕੈਮਰਾ, ਟਾਈਪਰਾਈਟਰ, ਆਦਿ ਕਈ ਕਾਢਾਂ ਕੱਢੀਆਂ। ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਖੋਜਾਂ 1093 ਉਸਨੇ ਪੇਟੈਂਟ ਕਰਵਾਈਆਂ। ਉਹ ਅਣਥੱਕ ਵਰਕਰ ਸੀ ਜਿਹੜਾ 18-19 ਘੰਟੇ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ।ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ, ‘ਪੜ੍ਹਨ ਤੋਂ ਸਸਤਾ ਹੋਰ ਕੋਈ ਮਨੋਰੰਜਨ ਨਹੀਂ ਜਿੰਨੀ ਖੁਸ਼ੀ ਪੜ੍ਹਨ ਤੋਂ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਉਨੀ ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਸਾਧਨ ਤੋਂ ਨਹੀਂ।’ 1915 ਵਿੱਚ ਭੌਤਿਕ ਵਿਸ਼ੇ ਲਈ ਇਨਾਮ ਮਿਲਿਆ। ਉਸ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ, “ਤੁਸੀਂ ਜਿਸ ਜਿੱਤ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ, ਉਸਨੂੰ ਦਿਲੀ ਸੰਕਲਪ ਕਰਕੇ ਖੋਜੋ, ਉਹ ਅਵੱਸ਼ ਮਿਲੇਗੀ।”
18-11-1931 ਨੂੰ ਉਹ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਨਿਊਜਰਸੀ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਅਨੇਕਾਂ ਕਾਢਾਂ ਦੇ ਕੇ ਅਲਵਿਦਾ ਕਹਿ ਗਿਆ। ਉਸ ਦੇ ਨਾਂ ‘ਤੇ ਕਈ ਵਿਦਿਅਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ, ਝੀਲ, ਹੋਟਲ, ਤਿੰਨ ਪੁਲਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਲਕਾ ਦਾ ਨਾਮ 742 ਐਡੀਸਨ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ।ਦੁਨੀਆਂ ਨੂੰ ਹਨੇਰੇ ਤੋਂ ਚਾਨਣ ਵੱਲ ਲਿਜਾਣ ਵਾਲੇ ਇਸ ਮਹਾਨ ਖੋਜੀ ਦਾ ਨਾਂ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਖੋਜੀ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਵਾਂਗ ਕੁਝ ਸਕੂਲਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ। #
